کاشی کاری های سنتی ایرانی

کاشی و کاشی کاری هنری است که در تمدن اسلامی با پشتوانه ی هنر ایرانی پیش از اسلام به اوج خود رسید و کاشی کاری سنتی یکی از صنایع دستی پر پیشینه و زیبای ایران است.

کاشی و کاشی کاری هنری است که در تمدن اسلامی با پشتوانه ی هنر ایرانی پیش از اسلام به اوج خود رسید. کاشی کاری سنتی یکی از صنایع دستی پر پیشینه و زیبای ایران است. در بین کشورهای مختلف اسلامی در این زمینه، ایران از مرکزیتی خاص برخوردار بوده و آثار متنوع کاشی کاری باقی مانده در گوشه و کنار این سرزمین پهناور شاهدی بر این مدعاست.
استفاده از آجر های لعاب دار، یکی از تحولات زیبا در امر معماری بوده که سبب رواج نوعی کاشی های زیبا گردید و به ساخت آن ها به مرور زمان با تغییر و تحولاتی همراه شد. این هنر و صنعت ، از صنایع وابسته به معماری سنتی بوده و در گذشته بیشتر در ساخت بناهای سنتی و مذهبی از قبیل مساجد و آرامگاه ها استفاده می شد و امروزه در بناهای مدرن نیز کاربرد دارد. چند نمونه از انواع کاشی کاری های سنتی عبارتند از:

۱- کاشی کاری معرق
هنر کاشی سازی معرق یا کاشی گل و بته که نزد اروپائیان بیشتر به موزائیک شهرت دارد ، ازقرن هفتم هجری به تدریج زینت بخش معماری ایران، به ویژه بناهای مذهبی گردید . اهمیت کاشی معرق نسبت به انواع دیگر کاشی، زیبائی فوق العاده و درجه استحکام آن است و به همین دلیل پس از گذشت سالیان سال بر روی بناها برجای می ماند.
برای ساخت کاشی معرق ابتدا کاشی را به قطعات کوچک یا بزرگ بریده و طبق نقشه ای که از قبل تهیه شده کنار هم می چینند و سپس با دوغاب گچ درزها و منافذ را پر می کنند به طوری که تمامی آن به صورت یک قطعه کاشی یکپارچه درآید و زمانی که سفت ومحکم شد آن را روی بنا نصب می کنند.


۲- کاشی کاری مَعقِلی­­­­­
در این نوع تزیین معماری اسلامی، از کاشی های رنگارنگ استفاده می شود. تلفیق آجر و کاشی که عموما با حرکت زیبای شطرنجی شکل می گیرد، ارزش ویژه ای به معماری دوره ی اسلامی ایران بخشیده است.
خط معقلی یکی از انواع خوشنویسی است که در آن خط کوفی به شکلی زاویه دار ترسیم می شود. کاشی کاری معقلی نیز از این قاعده پیروی می کند و در آن کاشی ها به گونه ای به شکلی زاویه دار کنار هم قرار می گیرند تا کلمه و عباراتی را به تصویر بکشند.


۳- کاشی کاری هفت رنگ
در این نوع از کاشی کاری خشت های کاشی در اندازه های منتظم طبق سلیقه هنرمند کاشی کار و به اقتضای فضای مورد نظر کنار هم چیده می شوند و طرح مورد نظر اعم از نقاشی های سنتی- اسلامی و رسم الخط های هنری و مذهبی، روی آن ها با ذغال به عنوان طرح اولیه کشیده می شود و سپس با رنگ های مخصوص لعاب رنگ آمیزی و نقاشی تکمیل می شود و در نهایت به کوره می روند.


۴- کاشی کاری مقرنس
مقرنس کاری یکی از عناصر مهم تزیینی معماری است، که در زیبا ساختن بنا‌های ایرانی بخصوص مساجد و مقبره‌ها استفاده می‌شود.
مقرنس‌ها شباهت زیادی به لانه زنبور دارند، در بناها به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده، برای آرایش دادن ساختمان‌ها، و یا برای آنکه به تدریج از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شود به کار می‌روند. این مقرنس ها را می‌توان از جمله وسایل موثر در ساختن گنبد‌ها دانست، که بعدها محتوای نظری اولیه را از دست داده و بیشتر برای تزیین به کار رفته است.


۵- کاشی کاری مشبک
این نوع کاشی ها برای ایجاد طرح هایی پیچیده کنار یکدیگر چیده شده و از آن ها برای تزیین محراب استفاده می شده ست. هم چنین کاشی مشبک به عنوان پنجره در دیوارهای مشرف استفاده می شده است که هم نور لازم را به داخل اتاق ها می رسانده و هم از اشراف خانه به بیرون جلوگیری میکرده است .
شیوه ی کار به این صورت است که سفال های لعاب داده شده را بر مبنای طرح اصلی بریده و سپس با در کنار هم قرار دادن آن ها طرح اصلی را می سازند . مقبره ی جعفر اصفهانی ، بقعه ی شیخ صفی الدین اردبیلی و پنجره ی مشبک کاری مسجد شیخ لطف الله اصفهان از زیباترین کاشی های مشبک کاری شده در ایران است.